1. Een kader om generatieve AI in organisaties beter te begrijpen
De opkomst van generatieve AI zet organisaties aan het denken. De technologie is spannend én overweldigend. Tussen toekomstvisies en praktische tools blijft één vraag centraal:
Moeten wij hier iets mee? En zo ja, waar beginnen we?
Het gesprek over AI is vaak óf te abstract (“AI verandert alles!”), óf te operationeel (“Ik moet gewoon mijn werk doen”). Wat ontbreekt, is een inhoudelijk én praktisch middengebied. Daarom dit denkkader: vier dimensies om AI-gebruik te begrijpen en richting te geven — zonder hype of details te verliezen.
2. AI is geen tool, maar een terrein
Veel organisaties behandelen AI als een tool die je ‘aan’ of ‘uit’ zet. Maar generatieve AI is eerder een terrein waarop je je als organisatie beweegt — met verschillende snelheden, intenties en impact. Dan helpt het om overzicht te krijgen.
Dit denkkader draait om vier kernvragen, telkens beginnend met “waar”:
- Waar speelt het zich af? – Hype, experiment of strategisch initiatief?
- Waar vindt de impact plaats? – Binnen één team, organisatiebreed of extern?
- Waarvoor zet je AI in? – Versnellen, verbeteren, vernieuwen of transformeren?
- Waar sta je als organisatie? – Hoe bewust en doordacht is het gebruik?
Deze vragen helpen niet alleen om AI-inzet te analyseren, maar vooral om bewuste keuzes te maken. Want AI heeft pas waarde als je het doelgericht toepast.
3. Waarom dit kader nodig is?
Als je vandaag een willekeurige AI-implementatie onder de loep neemt, is de kans groot dat die in één van drie categorieën valt:
- Een individueel initiatief van een enthousiaste medewerker die AI-tools gebruikt om sneller te werken.
- Een centraal gestuurde pilot die moet “verkennen wat AI voor ons kan betekenen”, maar waar iedereen nog wat onwennig omheen loopt.
- Een visionair verhaal op directieniveau over AI en de toekomst van de organisatie – zonder dat duidelijk is hoe je daar komt.
Dat zijn geen slechte dingen. Maar het zijn losse puzzelstukjes. Zonder gedeeld kader ontbreekt vaak het gesprek over samenhang, richting en impact. Iedereen praat over AI, maar niet iedereen bedoelt hetzelfde. En als je niet scherp hebt waarom en waarmee je bezig bent, loop je het risico dat AI óf blijft hangen in speeltjes, óf wordt doorgedrukt als abstracte verandering waar niemand echt eigenaarschap op neemt.
Met het onderstaande kader kun je beter navigeren. Het geeft taal aan waar organisaties nu staan en waar ze naartoe kunnen groeien. Niet als routekaart met één pad, maar als landkaart waarop je je positie kunt bepalen en nieuwe richtingen kunt verkennen.
4. Waarde van AI: denkkader
De vorm van AI-gebruik: van hype tot strategie
Klaar om scherp te krijgen waar jouw AI-waarde echt zit? Laten we beginnen bij de meest fundamentele dimensie: wat voor soort AI-gebruik is het eigenlijk? Want niet elke toepassing van AI is gelijkwaardig in impact, volwassenheid of doelgerichtheid.
We onderscheiden vier ‘vormen’ van AI-gebruik, elk met een eigen karakter, dynamiek en waarde. Het is belangrijk om ze niet te zien als goed of fout, maar als posities in een landschap. Je kunt als organisatie in meerdere vormen tegelijk actief zijn – en dat is prima, zolang je weet waarom.
| Naam | Vraag | Toelichting | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| AI-hype | Waar dromen we over? | Verhalen over superintelligentie, toekomstvisies en technologie die “alles” gaat veranderen. Inspirerend, maar vaak speculatief en weinig toepasbaar. | AI die op termijn “alle banen overneemt” of “beter strategisch denkt dan de mens”. |
| AI-mogelijkheden | Waar experimenteren we mee? | Praktische toepassingen door individuen of teams. Denk aan contentgeneratie, herschrijven, brainstorms. Laagdrempelig en waardevol, maar beperkt in schaal. | Elisa Baas die meerdere blogs per week schrijft met behulp van ChatGPT. |
| Nuttige AI | Waar werkt het echt? | Toepassingen met concrete impact op werkprocessen, klantinteractie of besluitvorming. Efficiëntie, inzicht, kwaliteit: AI als productieve hulpbron. | Olivier Zeestraten gebruikt AI om winstgevendheidsanalyses van agencies te verbeteren. |
| Strategische AI | Waar verandert het spel? | AI als basis voor herontwerp van processen, proposities of het businessmodel. Transformatief van aard en vaak organisatiebreed of marktgericht. | Een bureau dat overstapt van urenverkoop naar een AI-first productmodel. |
De vraag “Wat voor soort AI-gebruik is dit?” is geen theoretische oefening. Het helpt je om per initiatief of project scherper te zien:
- Waar bevinden we ons nu?
- Is dit alleen maar hype, of levert het al iets op?
- Kunnen we opschalen of verdiepen?
- Welke ambities horen bij deze vorm – en welke niet?
Als je dat helder hebt, kun je ook beter communiceren, prioriteren en evalueren. Wat in de hype nog een wild idee leek, kan in de praktijk ineens een nuttige tool blijken. En een experiment op teamniveau kan de kiem zijn van strategische vernieuwing – mits je het herkent en ondersteunt.
De scope van AI-gebruik: van teamniveau tot ketenspelers
Na de vraag “Wat voor soort AI-gebruik is het?” komt al snel een tweede, net zo relevante vraag: “Waar vindt de impact plaats?” Met andere woorden: hoe groot is de reikwijdte van wat je met AI doet?
AI kan ingezet worden binnen een klein team of juist effect hebben op je hele organisatie — of zelfs daarbuiten. Door goed te kijken naar de scope van een AI-toepassing, zie je niet alleen wie er geraakt wordt, maar ook welk type coördinatie, leiderschap of governance nodig is. Een intern experiment vraagt iets anders dan een AI-propositie die je hele klantrelatie herontwerpt.
We onderscheiden drie niveaus van impact:
| Naam | Vraag | Toelichting | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| Afdelingsniveau | Waar binnen de organisatie gebeurt het? | AI-toepassingen binnen één team of afdeling. Vaak gericht op taakoptimalisatie, efficiëntie of ondersteuning van een specifieke functie. | Een marketingteam dat AI gebruikt voor campagnes en copywriting. |
| Organisatiebreed | Waar overstijgt het silo’s? | AI-oplossingen die meerdere afdelingen of processen verbinden. Hier ontstaat coördinatie over teams heen, en is alignment nodig op data, processen en besluitvorming. | Een AI-gedreven forecastmodel dat sales, finance en supply chain beïnvloedt. |
| Organisatie-overstijgend | Waar raakt het je omgeving? | AI die invloed heeft op hoe je je verhoudt tot klanten, leveranciers, partners of concurrenten. Denk aan klantinteractie, ketensamenwerking of positionering in de markt. | Een bureau dat AI gebruikt om realtime gepersonaliseerde klantvoorstellen te genereren. |
Deze indeling helpt je bepalen wie je moet betrekken bij AI-initiatieven en waar mogelijke frictie zit. Bijvoorbeeld:
- Is dit iets wat één team zelfstandig kan doen?
- Is er afstemming nodig tussen meerdere functies?
- Heeft dit gevolgen voor klanten of ketenpartners?
Let op: het is verleidelijk om klein te blijven denken. Veel AI-projecten beginnen bewust op teamniveau, om risico’s en weerstand te beperken. Dat is logisch en verstandig. Maar als AI daadwerkelijk impactvol is, kruipt het vaak vanzelf naar een hoger niveau. Scopegroei is geen risico, maar juist een kans — als je er bewust op stuurt.
In de volgende dimensie kijken we naar het doel achter AI-gebruik: Waarvoor gebruik je het?
De functie van AI-gebruik: van versnellen tot transformeren
Je weet nu wat voor soort AI je gebruikt en waar binnen of buiten de organisatie dat gebeurt. De derde dimensie brengt een ander belangrijk aspect naar voren: waarvoor gebruik je AI eigenlijk? Of concreter: wat is de intentie achter het gebruik?
Niet elke AI-toepassing heeft hetzelfde doel. Soms wil je vooral sneller werken. Soms wil je processen verbeteren. En in sommige gevallen gebruik je AI om je hele manier van denken of werken te vernieuwen. Door die doelen te benoemen, maak je beter onderscheid tussen een nuttige tool en een strategische hefboom.
We onderscheiden vijf veelvoorkomende functies:
| Naam | Vraag | Toelichting | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| Versnellen | Waar kun je tijd winnen? | AI wordt ingezet om taken sneller of efficiënter te doen. Gericht op productiviteit, output of doorlooptijd. | Een beleidsadviseur gebruikt ChatGPT om notulen of conceptteksten op te stellen. |
| Verbeteren | Waar kan de kwaliteit omhoog? | AI helpt om werk beter, consistenter of persoonlijker te maken. Focus op inhoud, nauwkeurigheid of impact. | Een klantenservice gebruikt AI om e-mails automatisch te categoriseren en prioriteren. |
| Vernieuwen | Waar maakt AI iets nieuws mogelijk? | AI wordt gebruikt om iets te doen dat eerder niet haalbaar of denkbaar was. Nieuwe functies of proposities. | Een uitgeverij genereert AI-gepersonaliseerde nieuwsbrieven op basis van lezergedrag. |
| Verankeren | Waar wordt AI standaard? | AI wordt structureel ingebed in processen, systemen of routines. Het wordt onderdeel van de werkwijze. | Een HR-afdeling gebruikt AI permanent bij selectie en beoordeling van kandidaten. |
| Veranderen | Waar verandert AI het spel? | AI is de motor van fundamentele verandering in businessmodel, cultuur of strategie. Transformatie in denken en doen. | Een agency verschuift van uurtje-factuurtje naar een AI-gedreven productmodel. |
Deze functie-indeling helpt je om initiatieven beter te duiden en te prioriteren. Een project dat alleen maar tijdwinst oplevert (versnellen) vraagt iets anders dan een project dat je hele propositie verandert (veranderen).
Daarnaast biedt het een gemeenschappelijke taal voor gesprekken tussen directie, teamleiders en professionals:
- Willen we alleen sneller werken, of ook slimmer?
- Willen we verbeteren wat we al doen, of echt iets nieuws bouwen?
- Moet AI een tool blijven, of een standaard worden?
Je kunt AI inzetten als een slimme assistent, als een katalysator voor vernieuwing, of als een strategisch ankerpunt. Zolang je weet waarvoor, kun je het ook beter ontwerpen, meten en opschalen.
In de vierde en laatste dimensie zoomen we uit: Waar sta je zelf als organisatie in dit geheel?
Waar sta je als organisatie – en hoe bepaal je koers in een snel veranderend AI-landschap?
Na het in kaart brengen van wat je met AI doet, waar de impact ligt en waarvoor je het inzet, is de logische vervolgvraag: waar sta je als organisatie zelf? Deze vierde dimensie draait om reflectie op je volwassenheid: hoe bewust, doordacht en doelgericht zet je AI in?
AI-volwassenheid gaat niet alleen over technologie. Het gaat over visie, eigenaarschap, experimentruimte, samenwerking en leervermogen. Door je positie te bepalen, wordt ook duidelijk welke volgende stap logisch is – en wat je daar als organisatie voor nodig hebt.
| Niveau | Vraag | Kenmerken | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| 1. Onbewust | Waar gebeurt AI zonder dat we het weten? | AI wordt sporadisch gebruikt door individuen, zonder strategie of zicht op risico’s of kansen. | Een medewerker gebruikt ChatGPT voor teksten, maar niemand weet ervan of toetst het. |
| 2. Experimenteel | Waar proberen we dingen uit? | Teams of afdelingen doen pilots, vaak enthousiast maar zonder centrale coördinatie of visie. | Marketing voert tests uit met AI-tools; HR experimenteert los met cv-screening. |
| 3. Gestructureerd | Waar begint samenhang te ontstaan? | AI-projecten worden afgestemd, beleid is in ontwikkeling, er ontstaat eigenaarschap en governance. | Een AI-werkgroep verbindt initiatieven, er is budget en toetsing op ethiek en impact. |
| 4. Ingebed | Waar is AI een vast onderdeel van hoe we werken? | AI is geïntegreerd in processen en systemen, met duidelijke doelen, rollen en verantwoording. | AI ondersteunt dagelijks beslissingen in sales, finance en klantcontact. |
| 5. Strategisch | Waar bouwen we actief aan AI-gedreven waardecreatie? | AI is een kernonderdeel van strategie, propositie en positionering. Data en AI worden ingezet voor concurrentievoordeel. | Een bureau verkoopt AI-gedreven producten en differentieert zich er actief mee in de markt. |
Deze vijf niveaus zijn geen ranglijst, maar een groeipad. Belangrijker dan ‘hoog scoren’ is: realistisch bepalen waar je staat, en wat een zinvolle volgende stap is. AI-volwassenheid verschilt per organisatie – en zelfs per afdeling. De kracht zit in het gesprek erover: wie doet wat, waarom, en wat leren we daarvan? In de afsluiting van deze blogserie geef ik je suggesties hoe je met deze vier dimensies aan de slag kunt – bijvoorbeeld in de vorm van een zelfscan, workshop of routekaart.
Samenvatting
| Dimensie | Waar-vraag | Kern | Voorbeeld |
|---|---|---|---|
| Vorm | Waar speelt AI zich af? | Hype, mogelijkheden, nuttig, strategisch | Van toekomstverhalen tot AI als kern van een nieuw businessmodel |
| Scope | Waar vindt de impact plaats? | Afdeling, organisatiebreed, ecosysteem | Van een team dat AI-tools gebruikt tot AI-gestuurde klantrelaties |
| Functie | Waarvoor gebruik je AI? | Versnellen, verbeteren, vernieuwen, verankeren, veranderen | Van sneller werken tot fundamentele strategische transformatie |
| Volwassenheid | Waar sta je als organisatie? | Onbewust, experimenteel, gestructureerd, ingebed, strategisch | Van losse initiatieven tot AI als integraal onderdeel van strategie en operatie |
Waarde van AI: kies positie, geef richting
Generatieve AI is geen losstaande innovatie, maar een verschuiving die raakt aan hoe we werken, organiseren en denken. Door AI-gebruik te analyseren langs de lijnen van vorm, scope en functie, ontstaat overzicht in de veelheid aan initiatieven en ideeën. Het helpt je herkennen waar je nu staat – en wat logisch is als volgende stap.
Of je nu experimenteert binnen een team, processen optimaliseert organisatiebreed, of nieuwe diensten ontwikkelt richting klanten: het maakt verschil of je dat bewust doet. AI vraagt om richting, en richting begint bij positie kiezen.