De opkomst van generatieve AI zoals ChatGPT en Perplexity heeft mijn nieuwsgierigheid naar de mogelijkheden en beperkingen van deze technologie gewekt. Het afgelopen jaar heb ik drie diepgaande experimenten uitgevoerd, elk in samenwerking met experts uit verschillende vakgebieden: medische rapporten met een arts, psychologische toepassingen met een psycholoog en tekstinterpretatie in journalistiek. In deze blogserie deel ik de belangrijkste lessen uit deze onderzoeken. We starten met een van de meest uitdagende domeinen: journalistiek. Hoe kan AI bijdragen aan betrouwbaarder, transparanter en interactiever nieuws?
Waarom Nederlanders traditionele media steeds vaker mijden
In Nederland groeit het wantrouwen tegenover de traditionele media (MSM). Steeds meer mensen keren zich af van gevestigde nieuwsbronnen en zoeken hun informatie bij alternatieve platforms. Dit komt voort uit fundamentele kritiek op de manier waarop media opereren, verhalen selecteren en maatschappelijke thema’s behandelen. De belangrijkste punten van kritiek zijn:
Mediaconcentratie: een markt in handen van enkelen
De Nederlandse nieuwsmarkt wordt gedomineerd door slechts twee grote mediabedrijven: DPG Media en Mediahuis. Zij beheersen een groot deel van de kranten-, tv- en online mediakanalen. Deze concentratie leidt volgens critici tot eenheidsworst in de berichtgeving en een gebrek aan journalistieke diversiteit. Alternatieve perspectieven krijgen hierdoor minder ruimte, wat de indruk versterkt van een gesloten medialandschap waarin tegenstemmen nauwelijks doorklinken.
Politieke vooringenomenheid: journalistiek of activisme?
Consumenten ervaren dat de berichtgeving rond thema’s zoals klimaat, immigratie en coronabeleid vaak eenzijdig is. Veel nieuwsverhalen zouden een alarmistische toon hebben en weinig ruimte bieden voor kritische analyses of alternatieve visies. Framing speelt hierin een belangrijke rol: termen zoals “wappies,” “klimaatontkenners” en “racisten” worden regelmatig gebruikt om afwijkende meningen te diskwalificeren. Deze eenzijdige behandeling versterkt de perceptie dat de media zich meer laten leiden door maatschappelijke agenda’s dan door objectieve verslaggeving. Dit ondermijnt het vertrouwen en voedt het gevoel dat de MSM zich te veel bezighouden met activistische journalistiek.
Sensationalisme: woede verkoopt beter dan nuance
Nieuwsorganisaties worden vaak beschuldigd van sensatiezucht. Artikelen krijgen koppen die zijn ontworpen om verontwaardiging of angst op te wekken, eerder dan om genuanceerde gesprekken te stimuleren. Sociale media hebben deze trend verergerd door mediakanalen te dwingen mee te doen aan de “clickbait-wedloop” om aandacht te trekken. Dit komt volgens critici ten koste van de diepgang en het bieden van context. Hiermee ontstaat een informatieklimaat waarin emotie boven inhoud wordt geplaatst, wat een constructief maatschappelijk debat belemmert.
Desinformatie en het monopolie van fact-checkers: wie controleert de controleurs?
Een groeiende groep Nederlanders beschouwt het fact-checkingproces van traditionele media als bevooroordeeld en selectief. Mediaorganisaties werken steeds vaker samen met fact-checkers die volgens critici vooral afwijkende meningen onder de loep nemen, in plaats van breed onderzoek te doen naar complexe vraagstukken.Deze focus op het corrigeren van “onwelgevallige” standpunten wekt de indruk dat fact-checkers vooral als beschermers van de gevestigde opinie optreden. Hierdoor groeit het wantrouwen jegens de media, die volgens critici alleen de veilige, door de meerderheid geaccepteerde waarheden versterken.
Hoe AI kan bijdragen aan een betere journalistiek
Met elke technologische vooruitgang ontstaan kansen die de traditionele grenzen van de journalistiek overstijgen. Generatieve AI zoals ChatGPT en Perplexity biedt mogelijkheden om diepgewortelde problemen in de nieuwsindustrie aan te pakken. Wat nu nog speculatief lijkt, kan snel werkelijkheid worden. Hoe kan AI bijdragen aan een betrouwbaarder en evenwichtiger medialandschap?
Mediaconcentratie: een markt in handen van enkelen
De nieuwsmarkt wordt beheerst door enkele grote mediabedrijven, wat leidt tot een beperkte verscheidenheid aan perspectieven. AI kan deze concentratie zichtbaar maken door eigendomsnetwerken in kaart te brengen en nieuwsberichten systematisch te analyseren op overeenkomsten in bronnen, framing en inhoud. In de toekomst zou AI nog verder kunnen gaan door mediaplatformen automatisch te monitoren op diversiteit en balans. Dit maakt niet alleen verborgen structuren zichtbaar, maar kan ook nieuwe niches blootleggen die anders onzichtbaar blijven.
Politieke Vooringenomenheid: journalistiek of activisme?
De perceptie dat nieuws eenzijdig wordt gepresenteerd is een belangrijke oorzaak van het groeiende wantrouwen tegenover de media. Dit probleem ligt niet alleen in voor de hand liggende voorkeuren, maar ook in subtiele framingstrategieën en selectieve berichtgeving. AI kan een sleutelrol spelen door verder te gaan dan oppervlakkige sentimentanalyses. Technologieën zoals Natural Language Processing (NLP) kunnen de toon, context en gebruikte terminologie in nieuwsartikelen analyseren om structurele patronen van vooringenomenheid bloot te leggen.
Een voorbeeld hiervan is Ground News, een platform dat nieuwsartikelen van verschillende mediakanalen vergelijkt om politieke bias te identificeren. Het platform visualiseert hoe hetzelfde verhaal wordt gepresenteerd in linkse, rechtse en neutrale media. AI-systemen kunnen dit concept verder uitbreiden door diepgaandere analyses uit te voeren, zoals het detecteren van framing door gebruik van beladen termen zoals “wappies,” “klimaatontkenners” of “raddraaiers.” Deze technologie kan automatisch aanwijzen wanneer specifieke woorden of uitdrukkingen systematisch worden gebruikt om bepaalde standpunten te versterken of te ondermijnen.
Daarnaast kunnen Google’s Fact Check Explorer en Media Bias/Fact Check als voorbeelden dienen van platforms die vooringenomenheid analyseren en feiten controleren. In de toekomst zouden dergelijke systemen verder kunnen evolueren door nieuwsverhalen real-time te volgen en de manier waarop verschillende mediabronnen onderwerpen belichten visueel weer te geven. Deze technologieën zouden verschuivende narratieven kunnen signaleren en zelfs ‘informatiekaarten’ kunnen creëren die tegengestelde perspectieven naast elkaar zetten.
Stel je een AI-systeem voor dat niet alleen artikelen, maar ook sociale-mediaberichten, persberichten en publieke reacties analyseert. Het zou kunnen rapporteren hoe onderwerpen in verschillende contexten worden behandeld en hoe meningen zich ontwikkelen. Dit zou niet alleen zorgen voor een transparanter medialandschap, maar ook journalisten bewust maken van hun eigen impliciete vooroordelen. In een wereld waarin media zich steeds sneller aanpassen aan publieke opinie, kan AI een krachtig instrument zijn om bias te demystificeren en mediaconsumenten beter geïnformeerd te maken.
Sensationalisme terugdringen: nieuws of spektakel?
De strijd om aandacht heeft geleid tot de opkomst van sensatiegerichte nieuwsberichten. AI kan clickbait opsporen door sensationele koppen en emotioneel geladen inhoud te herkennen. In de toekomst zou AI nieuws kunnen rangschikken op maatschappelijke relevantie in plaats van op populariteit. Hierdoor zouden kwaliteitsverhalen meer zichtbaarheid krijgen en zouden consumenten beter geïnformeerde keuzes kunnen maken.>Aandachtsanalyse: AI kan monitoren hoe lang gebruikers inhoud consumeren om sensatiegerichte verhalen te signaleren.
Desinformatie en het monopolie van fact-checkers: wie controleert de controleurs?
Met de explosie van desinformatie is fact-checking cruciaal geworden. AI kan al automatisch bronnen controleren en berichten scannen op feitelijke onjuistheden. Maar wie houdt toezicht op de fact-checkers zelf? Hier biedt AI een kans om het proces transparanter te maken door real-time rapportages te genereren over welke bronnen zijn gecontroleerd en hoe vaak correcties zijn toegepast. Dit zou de controle over desinformatie multilateraal maken en niet beperken tot een handvol instituten.
Conclusie:
De combinatie van mediaconcentratie, politieke vooringenomenheid, sensatiegerichte berichtgeving en het monopolie van fact-checkers voedt een groeiend wantrouwen in de Nederlandse media. AI heeft het potentieel om deze problemen te helpen ontrafelen door geavanceerde tekstanalyse, semantische herkenning en sentimentanalyse, mits transparant en ethisch toegepast. Hoezeer men ook tegen AI gekant is, de ervaring leert dat het daar gaat toeslaan waar de grootste impact zal hebben.
Onderzoek Decisive Facts: impactanalyse van AI-tools
Decisive Facts heeft diepgaand onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van AI-modellen zoals ChatGPT en Perplexity. Om de praktische toepassingen van deze technologieën te verkennen, hebben we twee tests uitgevoerd gericht op het structureren, analyseren en samenvatten van grote hoeveelheden tekst.
Met behulp van de Google API hebben we transcripties van ongeveer 1800 video’s van De Nieuwe Wereld verzameld, goed voor 2,4 miljoen rijen aan gegevens. Deze enorme dataset werd automatisch geordend op thema’s, geïnterviewden en specifieke hoofdstukken binnen de video’s. Vervolgens categoriseerde het systeem de inhoud op basis van onderwerpen en meningen. Door geavanceerde samenvattingsalgoritmen werden de belangrijkste inzichten uit de gesprekken helder gepresenteerd. Wat eerst een onoverzichtelijke berg data was, werd zo toegankelijk, doorzoekbaar en inzichtelijk.
Toepassing:Stel je voor dat duizenden uren aan interviews en discussies binnen korte tijd automatisch worden geordend en samengevat – zonder handmatig zoeken.
Test 2: Analyse van stijlfiguren en beïnvloedingstechnieken
Met de explosieve groei van communicatie-experts is framing en storytelling een geavanceerd vakgebied geworden. Beursgenoteerde bedrijven benutten deze technieken volop in jaarupdates en financiële rapporten. Voor journalisten en analisten, vaak onder hoge tijdsdruk, is het steeds lastiger om door deze zorgvuldig geconstrueerde verhalen heen te prikken.
Met behulp van een geavanceerd analytisch kader hebben we AI ingezet om subtiele framing, verzachtende taal en strategische omissies bloot te leggen. Wat formeel werd genoemd maar verholen bleef, werd inzichtelijk gemaakt. Deze aanpak maakt het mogelijk om razendsnel risico’s en onbenadrukte zwakheden te identificeren – precies daar waar traditionele lezers misschien overheen zouden kijken.
Toepassing: Stel je voor dat complexe financiële rapporten of beleidsdocumenten automatisch worden geanalyseerd om biases, inconsistenties, risico’s en onduidelijkheden naar voren te halen. Deze technologie maakt diepgaande tekstanalyse mogelijk die verder gaat dan wat met het blote oog zichtbaar is.
Welke boodschap blijft onuitgesproken? Laat AI je beleidsrapport of beursupdate ontleden
Beursupdates en beleidsstukken zijn vaak strategisch geschreven om een specifiek verhaal te vertellen. Maar wat blijft er verborgen tussen de regels? Met behulp van geavanceerde AI-analyse leggen we framing, biases en strategische omissies bloot die anders onopgemerkt blijven.
💡 Daag ons uit! Heb je een beleidsrapport, beursupdate of ander zakelijk document waarvan je benieuwd bent wat AI erover kan onthullen? Deel je tekst in de comments of stuur een privébericht. In een volgende blog delen we de meest interessante inzichten en analyses.